Oparzenia – przyczyny, rodzaje, postępowanie

Ból jest istotną częścią systemu obrony człowieka. Ostrzega nas o urazie i sprawia, że ochraniamy bolącą część przed dalszymi uszkodzeniami. Ból czujemy między innymi na skutek zetknięcia skóry z ogniem, żrącą substancją chemiczną, wysokim napięciem prądu czy promieniowaniem. Powstałe w wyniku działania energii cieplnej rany nazywamy oparzeniami.

Każde oparzenie to uszkodzenia naczyń krwionośnych, a dokładniej tkanek skóry wywołane działaniem wysokiej temperatury lub wyżej wspomnianymi przyczynami. Oparzenia możemy dzielić na wiele rodzajów, w zależności od czynnika oraz na stopnie oparzenia, których klasyfikacja opiera się na rozległości rany i głębokości uszkodzenia naczyń krwionośnych i całą grubość skóry właściwej.

W poniższym artykule przedstawione zostaną przyczyny oparzeń, dokładnie opisane rodzaje oparzeń oraz stopnie. Również znajduje się informacja o powikłaniach po oparzeniach, możliwościach redukcji blizn, a także o pierwszej pomocy w przypadku oparzeń.

Jakie są przyczyny oparzeń?

Główną przyczyną oparzeń jest kontakt skóry z czynnikami zewnętrznymi, które powodują jej uszkodzenia. Do oparzenia może dojść na skutek polania skóry wrzątkiem, oddziaływania środków chemicznych (najczęściej oznaczanych jako niebezpieczne i żrące). Wywołuje je także działanie promieni UV, porażenie prądem lub piorunem. Białko tkankowe przy niebezpiecznej dawce powyższych czynników uszkodzeniu, nierzadko całkowitemu.

Klasyfikacja oparzeń

Wyróżniono wiele grup rodzajów oparzeń. Każda grupa opiera się na innym podłożu i pozwala lekarzom oraz osobom udzielającym pierwszej pomocy zareagować w odpowiedni sposób i podjąć konieczne działania. Klasyfikacja oparzeń pozwala na prawidłowe zapobiegnięcie ich w sytuacjach stresowych.

Rodzaje oparzeń – podział ze względu na czynnik

• oparzenia termiczne

Powstały pod wpływem wysokiej temperatury substancji, która miała kontakt ze skórą. Nierzadko jest to wrzątek, gorący olej lub ogień. Chwila nieuwagi przy kuchni lub ognisku może spowodować rażące uszkodzenia skóry.

• oparzenia elektryczne

Oparzenia elektryczne wywoływane są przez kontakt ciała z prądem, który przepływa przez ciało człowieka. Najczęstszym elektrycznym czynnikiem jest elektryczna instalacja domowa lub przemysłowa (na przykład narażenie na nią w pracy).

• oparzenia chemiczne

Oparzenia chemiczne wywoływane są przez substancje chemiczne. Należą do nich środki nazywane żrącymi substancjami chemicznymi, takie jak kwasy, zasady, sole metali ciężkich. W zależności od oparzenia konkretnym czynnikiem chemicznym możemy zaobserwować inne powikłania.

• oparzenia radiacyjne

Oparzenia radiacyjne powstają w wyniku oddziaływania promieniowania UV, czyli słonecznego oraz promieniowania radioaktywnego (na przykład promieniowanie rentgenowskie).

Rodzaje oparzenia – podział ze względu na rozległość oparzeń

Oparzenia ze względu na rozległość rany dzielimy na powierzchnie ciała określane procentowo. Powierzchnia ciała dzielona jest przy pomocy metody „dziewiątek”. Oznacza to, że każdy fragment ciała odpowiada 9% powierzchni ciała. Metoda „dziewiątek” przedstawia się następująco:

• głowa (9%)
• ręce (każda z rąk po 9%)
• plecy (18%)
• brzuch (9%)
• klatka piersiowa (9%)
• nogi (każda z nóg po 9%)
• krocze (1%)

Dzięki takiemu systemowi jesteśmy w stanie szybko określić zakres oparzenia, który może być pomocny przy dzwonieniu pod numer alarmowy. Ma to zastosowanie szczególnie w stresujących sytuacjach, w których ciężko jest nam myśleć racjonalnie i opieramy swoje decyzje i szacowania na wyuczonych już schematach.

Stopnie oparzeń – podział oparzeń ze względu na głębokość oparzenia

• Oparzenie I stopnia obejmuje naskórek

Do objawów oparzenia I stopnia zaliczamy przede wszystkim zaczerwienienie skóry właściwej oraz jej opuchnięcie. Osoba oparzona odczuwa pieczenie w zranionym miejscu, natomiast objawy znikają najczęściej po kilku dniach nie pozostawiając za sobą żadnego śladu. Są to oparzenia lekkie.

• Oparzenie II stopnia (powierzchowne)

Oparzenia II stopnia poza zaczerwienieniem, bólem oraz obrzękiem może skutkować występowaniem pęcherzy z płynem surowiczym. Pęcherze są martwym naskórkiem, w którym toczy się proces zapalny na granicy ze skórą właściwą. Są to najczęstsze objawy, które występują przy oparzeniach chemicznych. Są to oparzenia lekkie.

• Oparzenia III stopnia

Bardziej niebezpiecznym od poprzednich stadium jest oparzenie III stopnia. Obejmuje ono zniszczenie całej grubości skóry, niekiedy uszkodzenia tkanek wywołane danym czynnikiem dochodzą do kości. Nierzadko części martwicze naskórka wysychają, a następnie powstają po nich biało-szare lub żółte strupy. Zraniona powierzchnia nie jest wrażliwa na dotyk, natomiast same pęcherze powodują ból. Może dojść również do obumarcia tkanek głębszych, które następnie oddzielają się, a w ich miejsce pojawia się ziarnina i powoli zaczynają być widoczne blizny. Są to oparzenia średnie.

• Oparzenia IV stopnia

Najgroźniejszym z oparzeń jest oparzenie IV stopnia. W tej sytuacji dochodzi już do martwicy tkanek położonych głęboko pod skórą. Oparzenie IV stopnia nie tylko obejmuje naskórek, ale również mięśnie, kości i ścięgna. Jest to zazwyczaj skutek długiego kontaktu z otwartym ogniem. Oparzenie IV stopnia stanowi zagrożenie życia i są to oparzenia ciężkie.

Proces gojenia

Proces gojenia każdorazowo zależy od rodzaju oparzenia ze względu na szkodliwy czynnik, a także od stopnia oparzenia oraz powierzchni ciała, które uległo uszkodzeniu. Natomiast większość najczęściej spotykanych ran po oparzeniu goi się w ten sam sposób. Poniżej opisane zostały etapy gojenia się rany tego rodzaju.

1. Stan zapalny, który powstaje na skutek uszkodzenia naczyń krwionośnych. Organizm aktywuje proces krzepnięcia oraz mobilizuje swoje komórki do uczestnictwa w procesach regeneracji.
2. Proliferacja, czyli produkcja dużej ilości włókien kolagenowych. Ten etap pozwala na prawidłowe odtworzenie naskórka, po czym rana powoli się zasklepia.
3. Przebudowa skóry. Powstała blizna podlega przebudowie, podczas której utworzone w trakcie gojenia włókna kolagenowe przekształcają się w bardziej uporządkowany schemat.

W najgorszym przypadku oparzenia, kiedy rany są bardzo głębokie (od oparzenia III stopnia w górę) może być wymagane wycięcie tkanek martwych. Wtedy blizny powstałe po zabiegu usuwane są najczęściej już zabiegowo, jeśli jest taka możliwość.

Powikłania oparzeń

Powikłania oparzeń można wyliczać bez końca. Oczywiście zależą one nie tylko od długości kontaktu skóry z niebezpiecznym lub gorącym czynnikiem, ale również od jego temperatury, napięcia, rodzaju. Poniżej wymienione zostały najczęstsze powikłania występujące w przypadku konkretnych rodzajów oparzeń:

• Oparzenie termiczne wywołane na skutek kontaktu np. z wrzątkiem, w zależności od długości kontaktu i temperatury czynnika, może spowodować lekki ból i zabarwienie skóry na kolor czerwony. Nie można jednak zapominać, że dłuższy kontakt skóry z wysoką temperaturą spowoduje głębsze uszkodzenia i może wymagać hospitalizacji, szczególnie jeśli oparzenie jest rozległe.
• Po oparzeniu elektrycznym występują nietypowe objawy. Przy wysokim napięciu jest to często utrata przytomności oraz skurcze mięśni, w związku z czym porażona osoba nie jest w stanie samodzielnie uwolnić od źródła prądu. W przypadku porażenia prądem o wysokim napięciu, może dojść do zaburzeń układu nerwowego (np. ataki padaczkowe lub amnezja). Natomiast w przypadku lekkiego porażenia prądem nie występują zazwyczaj żadne negatywne objawy poza ogólnym bólem porażonego miejsca.
• Powikłania po oparzeniach chemicznych różnią się sobą w zależności od czynnika, który spowodował uszkodzenie skóry właściwej. Kwasy prowadzą do powstania na skórze strupa o różowej barwie, natomiast kontakt z zasadą może doprowadzić do martwicy rozpływnej, a dokładniej wilgotnego strupa o białej barwie.
• Oparzenie słoneczne, które należy do oparzeń radiacyjnych powoduje uszkodzenie skóry i zabarwia ją na kolor czerwony. Następnie przez kilka kolejnych bolesnych dni, skóra podlega złuszczeniu naskórka, by ostatecznie zastąpić go nowym.

Ogólne powikłania

Niezależnie jednak od czynnika oddziałowującego na skórę, do popularnych objawów, po których możemy rozpoznać oparzenie należą:

• swędzenie, rumień (głównie na początku) oraz lekki ból
• pęcherze w miejscu oparzenia (najczęściej przy głębokim oparzeniu termicznym)
• zaczerwienienie skóry (między innymi przy lekkim oparzeniu termicznym)
• złuszczanie naskórka (głównie w przypadku oparzeń radiacyjnych, w tym słonecznych)

Jak pozbyć się blizny po oparzeniu?

Blizny najczęściej powstają po oparzeniach I i II stopnia. Jeśli chcemy wyeliminować nieprzyjemne dla nas powikłania, możemy zdecydować się na zabieg z użyciem lasera frakcyjnego, który najlepiej koryguje blizny pooparzeniowe. Celem tego zabiegu jest redukcja tkanki bliznowatej, a następnie uzyskanie gładkiego przejścia między zmianami, a otaczającymi tkankami, żeby ostatecznie wyeliminować różnicę między zdrową skórą, a blizną.

Można również zdecydować się na chirurgiczne wycięcie blizn, jest to jednak bardziej inwazyjny sposób. Najlepiej jest skontaktować się z wybraną kliniką, ponieważ zabieg dobierany jest odpowiednio do rodzaju oparzenia, na skutek którego powstała blizna. Znaczenie ma również czas, który upłynął od oparzenia, a także wielkość blizny.

Pierwsza pomoc w przypadku oparzeń

Najważniejszą zasadą przed udzieleniem pomocy jest upewnienie się, że zagrożenie już minęło i nie stwarza dla nas niebezpieczeństwa. Następnie, w zależności od rodzaju oparzenia, należy odpowiednio działać.

Oparzenie termiczne

Przy lekkich oparzeniach termicznych, do których zaliczymy oparzenia I i II stopnia, oparzone miejsce należy natychmiast schłodzić. Najlepiej jest przez kilkanaście (15-20) minut polewać ranę letnią wodą (absolutnie nie zimną wodą), kierując strumień wody na około 15 centymetrów ponad ranę tak, by woda delikatnie spływała po oparzeniu. Ostatecznym krokiem będzie zabezpieczenie miejsca sterylną gazą. Opatrunki specjalistyczne znajdujące się w aptekach posiadają jałową gazę i potrzebne do tego bandaże. Jeśli będzie narażone na działanie innych czynników mechanicznych. W przypadku oparzenia wyższego stopnia, należy niezwłocznie skontaktować się ze służbami ratowniczymi. Jeśli ubranie poszkodowanego płonie, należy jak najszybciej ugasić ogień kocem lub innym materiałem. Absolutnie nie powinniśmy ściągać ubrania, jeśli przykleiło się do skóry. W takim przypadku niewiele zdziałamy i powinniśmy czekać na przyjazd karetki.

Oparzenie chemiczne

Jeśli mamy do czynienia z oparzeniem chemicznym należy polewać skórę lub błony śluzowe wodą przez minimum 30 minut, co jednak jest zabronione w przypadku wystąpienia tlenku wapnia. Zabronione jest prowokowanie wymiotów, jeśli substancja dostała się do układu oddechowego. Należy wtedy podać dużą ilość wody i każdorazowo zadzwonić na numer alarmowy.

Oparzenie elektryczne

Ochronę przed oparzeniem elektrycznym rozpoczynamy od odcięcia źródła prądu. W tym przypadku każda skuteczna metoda, która nie spowoduje naszego kontaktu z nim będzie prawidłowa. Należy sprawdzić stan poszkodowanego i wezwać pogotowie. W innym przypadku może dojść do poważnych urazów.

Oparzenie radiacyjne

Ostatnim oparzeniem, przy którym możemy pomóc poszkodowanemu jest oparzenie radiacyjne. Najczęściej spotkamy się z oparzeniem słonecznym. Poszkodowanego należy umieścić przede wszystkim z dala od promieni słonecznych, podać mu wodę oraz sprawdzać jego stan. W przypadku oparzeń skóry, warto nałożyć na zaczerwienione miejsca przeznaczony do tego środek, który sprzedawany jest w każdej aptece. Nie zawsze jest konieczność dzwonienia po pogotowie, natomiast w przypadku utraty przytomności jak najbardziej powinniśmy zwrócić się po pomoc.