Łysienie plackowate – choroba o nieznanym podłożu
Naukowcom do tej pory nie udało się ustalić, co leży u podstaw łysienia plackowatego u ludzi (łac. alopecia areata), choroby dermatologicznej, na którą wpływ mają czynniki psychologiczne. Prawdopodobnie choroba związana jest z uwarunkowaniami genetycznymi, co potwierdza jej występowanie rodzinne oraz z odpowiedzią autoimmunologiczną organizmu, na co wskazuje występowanie łysienia plackowatego wspólnie z takimi chorobami, jak atopowe zapalenie skóry, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty, zapalenie tarczycy typu Hashimoto, cukrzyca typu I lub bielactwo. Poza tym, może w równej mierze mieć podłoże hormonalne lub psychiczne. Należy do grupy niebliznowaciejących postaci łysienia. Dotyczy wszystkich płci i przedziałów wiekowych, chociaż w przeważającej większości pojawia się w dzieciństwie. Im wcześniej jednak pojawiają się pierwsze objawy łysienia plackowatego, tym przebieg choroby jest gorszy, a leczenie trudniejsze. Rozpoczyna się od występowania trwale wyłysiałych miejsc na głowie, gdzie skóra nie wykazuje objawów stanu zapalnego. Mimo tego, dochodzi do zmian o charakterze zapalnym. Nieleczona, choroba prowadzi do całkowitej utraty owłosienia całego ciała. W wyjątkowo ciężkim przebiegu choroby pojawiają się również zmiany paznokciowe.
Objawy łysienia plackowatego
Pierwszym, najbardziej widocznym objawem choroby jest utrata włosów, na skutek czego na głowie tworzą się charakterystyczne „placki”. Należy jednak zwrócić uwagę, że w prawidłowy cyklu wzrostowym włosów, wypadają one po przejściu w stan spoczynku. Średnio w ciągu doby przeciętny człowiek traci około stu włosów. Dlatego trzeba uważnie obserwować proces wypadania swoich włosów. W początkowej fazie rozwoju choroby pojawia się ból i uczucie mrowienia na określonym obszarze. Przed wyłysieniem w otoczeniu mieszków włosowych toczy się proces zapalny, co potwierdzają nacieki limfocytarne na mieszkach. To prawdopodobnie one są bezpośrednią przyczyną wypadania włosa z mieszka. Nagromadzenie wokół mieszka włosowego limfocytów T i makrofagów prowadzi do dystrofii, a to z kolei wprowadza włos w fazę spoczynku (telogen). Określając to najprościej – organizm uznaje swoje własne mieszki włosowe za ciało obce i wysyła przeciwko nim swoje limfocyty. W momencie wyleczenia stanu zapalnego, mieszki włosowe powinny być w stanie ponownie produkować włosy, dlatego uważa się, że łysienie plackowate jest chorobą wyleczalną, chociaż leczenie jest bardzo trudne.
Łysienie plackowate pojawia się nagle. Zazwyczaj rozpoczyna się od głowy, ale może się zdarzyć, że choroba w pierwszej kolejności zaatakuje inny obszar ciała. Wcześniej wspomniane zmiany paznokciowe, występujące w ciężkim przebiegu choroby charakteryzują się przecienieniem lub pogrubieniem płytki paznokcia, jej szorstkością, nadmierną łamliwością, spełzaniem płytki i bruzdowaniem poprzecznym. Czasami łysieniu plackowatemu towarzyszą dolegliwości oczne, z których najczęściej występuje zmętnienie soczewki, czyli zaćma.
Pierwsze ognisko łysienia plackowatego jest okrągłe i ma wielkość monety. Z czasem na skórze pojawiają się kolejne ogniska, różnej wielkości. Wszystkie je charakteryzuje obecność na granicy łysienia włosów wykrzyknikowych.
Rozpoznanie łysienia plackowatego
Widoczna utrata włosów nie wskazuje jeszcze na łysienie plackowate. Klasyczne objawy są wskazówką dla lekarza, aby skierować pacjenta na trichoskopię. Jest to nowoczesne, bezbolesne i bezinwazyjne badanie przeprowadzane przez lekarza trychologa. Opiera się na technice dermoskopii i pozwala na ocenę stanu włosa i skóry głowy bez konieczności pobierania włosów do badania mikroskopowego. Dzięki rozwojowi tej metody łatwiejsze stało się rozróżnianie odmiennych postaci łysienia, w tym diagnozowanie łysienia plackowatego. Badanie wykonywane jest za pomocą wideodermatoskopu, czyli specjalistycznej kamery przystawionej do skóry głowy, dzięki której trycholog uzyskuje ponad siedemdziesięciokrotne powiększenie obserwowanej powierzchni. Do samego badania nie trzeba się specjalnie przygotowywać, chociaż jest lepiej dla przebiegu trichoskopii, jeśli włosy nie będą myte na kilka dni przed procedurą. Również po farbowaniu włosów należy odczekać około dwóch tygodni przed poddaniem się badaniu.
W przebiegu leczenia łysienia plackowatego, trichoskopia jest również metodą na monitorowanie postępów leczenia oraz kontynuowanej diagnostyki. Diagnozę trycholog stawia w oparciu o obecność włosów wykrzyknikowych (ułamanych i grubych) oraz tulipanowatych (włos złamany w kilku miejscach, włącznie z korzeniem). Jeżeli włosy wykrzyknikowe łatwo można wyrwać, oznacza to rozprzestrzenianie się procesu chorobowego.
Poza tym, lekarz może zalecić wykonanie profilaktycznych badań krwi, w których, poza morfologią i rozmazem krwi, wykonane zostaną oznaczenia poziomów: żelaza, ferrytyny, witaminy B12, cynku, miedzi, magnezu, glukozy oraz hormonów tarczycy i hormonów płciowych.
Wśród odmian klinicznych łysienia plackowatego wyróżnia się łysienie ogniskowe, całkowite, uogólnione, złośliwe (nie mające nic wspólnego ze złośliwą odmianą nowotworu; takie łysienie nie poddaje się terapii i nie chce ustąpić), wężykowate, pasmowate i rozlane.
Leczenie łysienia plackowatego
Łysienie plackowate można leczyć miejscowo i ogólnie. W obu metodach podaje się glikokortykosteroidy – w leczeniu miejscowym w postaci śródskórnych zastrzyków, maści, płynów i okładów, zaś w leczeniu ogólnym, w towarzystwie cyklosporyny, w farmakoterapii. Należy jednak zauważyć, że mimo początkowych widocznych efektów terapii kortykosteroidami, utrata włosów powraca w momencie zaprzestania leczenia. Z drugiej strony, przedłużone stosowanie kortykosteroidów niesie ze sobą szereg efektów ubocznych. Należą do nich hiperglikemia, zaburzenia miesiączkowania, osteoporoza czy zaćma.
W leczeniu łysienia plackowatego stosuje się również minoksydyl, który jest lekiem obniżającym ciśnienie tętnicze krwi i jednocześnie stymulującym mieszki włosowe, jeżeli jest stosowany zewnętrznie. Działa na zasadzie odwracania procesu miniaturyzacji mieszków włosowych. Wdrażając terapię minoksydylem, należy przygotować się na ewentualne efekty uboczne, do których należą zaczerwienienie, swędzenie, suchość i łuszczenie się skóry.
Czasami spotyka się jeszcze miejscowe stosowanie ditranolu na miejsca dotknięte łysieniem plackowatym, ale jest to terapia mało skuteczna. Ditranol jest lekiem przeciwłuszczycowym, powszechnie stosowanym od ponad trzydziestu lat, jednak w terapii łysienia plackowatego raczej nie przynosi spodziewanych efektów. Nie należy go stosować łącznie z kortykosteroidami, zwykle włączanymi w leczenie łysienia plackowatego.
Skuteczniejszą metodą niż wszelkie farmakoterapie jest fotochemioterapia, która polega na połączeniu leczenia światem ultrafioletowym i ekspozycją na psoraleny, które są substancjami zwiększającymi wrażliwość skóry na nadfiolet. Psoraleny nie są substancjami niebezpiecznymi i naturalnie występują w wielu roślinach, w tym w lubczyku ogrodowym, selerze czy rucie zwyczajnej. Metoda PUVA (ang. Psoralen Ultra-Violet A) jest wykorzystywana najczęściej i polega na doustnym podaniu pacjentowi psoralenów na kilka godzin przed zabiegiem naświetlania, co uwrażliwi skórę na działanie promieni ultrafioletowych o długości fali 320-400 nanometrów.
Najlepiej udokumentowanym sposobem leczenia łysienia plackowatego jest miejscowa immunoterapia. Metoda ta polega na wywoływaniu nadwrażliwości kontaktowej za pomocą silnych alergenów.
W wielu przypadkach łysienie plackowate zanika samoistnie w ciągu maksymalnie dwóch lat od zachorowania. Samoistny odrost włosów następuje zwykle u 30-60% chorych. Leczenie, choć trudne i długotrwałe, również daje widoczne efekty. Rodzajami łysienia plackowatego, którego do tej pory nie udało się wyleczyć są łysienie plackowate całkowite (obejmujące utratę włosów w obrębie całej głowy, włącznie z brwiami i rzęsami) oraz uogólnione (obejmujące utratę wszystkich włosów na całym ciele). Bardzo trudne w wyleczeniu są również przypadki łysienia plackowatego, które dotyka pacjenta we wczesnym dzieciństwie. Należy zdawać sobie sprawę, że łysienie plackowate nie zagraża życiu człowieka, ale ma wyjątkowo negatywny wpływ na zdrowie psychiczne.
Psychoterapia
W przypadku dużego obciążenia emocjonalnego pacjentów, lekarz zaleca wprowadzenie do leczenia psychoterapii. Nadmierne przeżywanie sytuacji stresujących przyczynia się do rozwoju choroby, nasila jej objawy, a jednocześnie jest wielce prawdopodobne, że widoczne objawy łysienia plackowatego nasilają objawy psychologiczne. Jest to samonapędzające się błędne koło, na którego przerwaniu zależy lekarzowi. Obniżona samoocena i brak akceptacji swojej osoby to największe problemy psychologiczne, które są skutkiem łysienia plackowatego. Z tego powodu psychoterapia jest jednym kroków na drodze zatrzymania rozwoju choroby.
W związku z nawrotowym charakterem choroby, może się okazać, że po skutecznej terapii, pacjent ponownie zacznie chorować. Nie ma, niestety, możliwości podjęcia działań zmniejszających ryzyko zachorowania, ponieważ nie do końca znany jest mechanizm zapadalności na łysienie plackowate. Z tego powodu leczenie psychiatryczne pomaga się przygotować na ewentualny nawrót choroby.
