Łojotok to nadmierne i patologiczne wytwarzanie łoju przez gruczoły łojowe na powierzchnię naskórka. Skóra staje się lśniąca, śliska, czasami wygląda na mokrą. Łojotok może być cechą genetyczną, przeważnie wzmaga się w okresie dojrzewania u młodych ludzi, co ma związek ze zmianą hormonalną w organizmie. Pierwsze zaburzenia wydzielania łoju obserwuje się już w okresie noworodkowym.
Gruczoł łojowy – co to takiego?
Gruczoły u człowieka można podzielić na: potowe – wydzielające pot i metabolity rozpuszczalne w wodzie, łojowe – wydzielające sebum (łój) i substancje rozpuszczalne w tłuszczach oraz mleczne – gruczoły służące do wytwarzania pokarmu dla potomstwa.
Gruczoły łojowe to pęcherzykowate twory występujące u ssaków, przez które łój transportowany jest do ujścia mieszka włosowego. Wydzielina tego gruczołu nawilża i natłuszcza naskórek, budując ochronną warstwę hydrolipidową. Rozwój i czynność tego gruczołu są określane przez wahania hormonalne, co łatwo zauważyć w okresie dojrzewania czy w sytuacji stresowej. Co ciekawe leniwce, mimo iż są ssakami, nie posiadają gruczołów łojowych.
Budowa gruczołu łojowego określana jest jako: pęcherzykowaty, prosty, rozgałęziony. Tworzą go komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego – czyli te które tworzą naskórek. Komórki obwodowe, płaskie, wykorzystują swą zdolność do szybkich podziałów, podczas gdy w miarę zbliżania się do centrum gruczołu tracą tę możliwość podlegając degeneracji tłuszczowej. W ich cytoplazmie (nazywanej z tego względu piankowatą) odnaleźć można skupienia lipidów w formie kropli – które to właśnie krople tworzą sebum.
Gruczoły łojowe znajdują się przy włosach, tak więc nie znajdziemy ich na spodniej stronie płodni czy stóp, ani na wargach. Na powiece zaś znajdują się gruczoły nazywane gruczołem tarczkowym – inaczej Meiboma.
Gruczoły łojowe wytwarzają, nie tylko, łój ale również woskowinę, które mają właściwości przeciwzapalne i bakteriostatyczne.
Sebum/łój
Jak już wiemy sebum wydzielane jest przez gruczoły łojowe, ale dlaczego i po co? Łój jest mieszanką lipidów nabłonkowych, w skład których wchodzą tłuszcze, woski i sterole. Dokładny skład sebum to:
– glicerydy – organiczne związki chemiczne, stanowiące około 50% składu;
– woski – estry wyższych kwasów tłuszczowych, stanowią około 20% składu;
– skwalen – główny węglowodór wielonienasycony, stanowi ok. 10% jego składu;
– cholesterol – zaliczany do steroli, w sebum jest go ok. 1,5%;
– inne związki – m.in. węglowodory, estry cholesterolu – ok 20% składu.
Glicerydy – acyloglicerole – są to mieszaniny gliceryny i reszty kwasów tłuszczowych. Glicerol posiada 3 grupy hydroksylowe, dlatego też możemy wyróżnić:
– monoacyloglicerydy – wynik wiązania gliceryny z jedną resztą kwasu tłuszczowego;
– diacyloglicerydy – wynik wiązania gliceryny z dwoma resztami kwasów tłuszczowych;
– triacyloglicerydy – wynik wiązania gliceryny z trzema resztami kwasów tłuszczowych.
Glicerydy stanowią pożywkę dla bakterii i drobnoustrojów, na skutek czego dochodzi do uwolnienia kwasów tłuszczowych, a te z kolei mogą działać drażniąco na skórę. Podrażnienie skóry z kolei może powodować nadmierny wzrost produkcji łoju i krąg się zamyka.
Woski – to substancje organiczne o stosunkowo małej temperaturze topnienia i zmniejszającej się lepkości pod wpływem ciepła. Wosk posiada funkcje ochronne skóry, natłuszcza ją tworząc na jej powierzchni okluzję nie pozwalając na nadmierną transpirację wody z naskórka, niestety to on odpowiedziany jest za połysk i błyszczenie się skóry w ciągu dnia. Najwięcej wosku produkują małżowiny uszne w celu zabezpieczenia ucha przed drobnoustrojami.
Skwalen – mimo iż jest zaliczany do lipidów – nie jest tłuszczem. Posiada działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Jego działanie antyoksydacyjne opiera się na zdolności do wiązania się z wolnymi formami tlenu i unieszkodliwiania ich. Stosowany w kosmetykach w celu przywrócenia równowagi płaszcza lipidowego skóry. Wykazuje również działanie przeciwzapalne i stosowany jest w połączeniu z maściami dermatologicznymi stosowanymi w leczeniu trądziku.
Cholesterol – lipid z grupy steroidów zaliczany również do alkoholi. Stanowi on substrat w syntezie m.in.: hormonów, witaminy D3, kortykosteroidów czy fitosteroli. Witamina D3 produkowana jest właśnie w skórze, dzięki zawartości cholesterolu w łoju.
Łojotok i choroby z nim związane
Jak już wcześniej zostało wspomniane łojotok to patologiczne, zwiększone wytwarzanie sebum przez gruczoły łojowe.
Przyczyny powstawania łojotoku:
– skłonności genetyczne – jest duża zależność genetyczna do możliwości odziedziczenia po rodzicach reaktywności gruczołów łojowych, nie jest jednak to warunek konieczny – tylko możliwy;
– wpływ hormonów płciowych – estrogenu, progesteronu czy testosteronu. Progesteron uznawany jest za czynnik bardzo silnie pobudzający gruczoły łojowe do produkcji łoju. Testosteron oprócz wzmagania produkcji gruczołów łojowych przyczynia się również do utraty włosów. Dokładnie dihydroksytestosteron (DHT) powoduje obkurczenie mieszków włosowych i może prowadzić do tzw. łysienia na tle androgenowym.
– czynniki stresogenne – kortyzol – hormon stresu, również w negatywny sposób wpływa na produkcję sebum i pracę gruczołów łojowych;
– niedobory witamin tj.: A, E, B2, PP czy witaminy C.
Choroby związane z łojotokiem:
– to przede wszystkim trądzik – w tym przypadku możemy mówić o trądziku pospolitym, występującym w okresie młodzieńczym. Jak również trądziku hormonalnym, który rządzi się swoimi prawami i jest zdecydowanie trudniejszą formą trądziku pospolitego.
Trądzik hormonalny jak sama nazwa wskazuje jest związany z zaburzeniami hormonalnymi. Objawia się przeważnie na żuchwie, plecach, ramionach oraz dekolcie. W trakcie choroby tworzą się duże, bolesne, podskórne krosty, przynoszące codzienny dyskomfort. Trądzik hormonalny nawet po wyleczeniu nie pozostawia po sobie echa, niestety ten typ trądziku często powoduje powstawanie blizn zanikowych lub przebarwień potrądzikowych. Sebum jest świetną pożywką na P. bacterium acnes, których metabolity tworzą na skórze zaskórniki. Niekontrolowana kolonizacja bakterii w bardzo szybkim tempie potrafi objąć duży obszar skóry. Ten typ trądziku przeważnie widoczny jest u młodych mężczyzn, ale również u kobiet zmagających się np. z zespołem policystycznych jajników.
– łojotokowe zapalenie skóry – kolejna jednostka chorobowa wywoływana przez nadmierny łojotok. Jest to choroba przewlekła i nawracająca. Charakteryzuje się łuszczącą skórą twarzy, pleców czy głowy, mimo zbyt dużej ilości sebum. Skóra w miejscu infekcji często swędzi i jest zaczerwieniona. Najczęściej obserwuje się początek choroby na skórze głowy i jej sukcesywne przemieszczanie się na czoło, szyję, plecy i ostatecznie na całą skórę twarzy i dekolt. Łojotokowe zapalenie skóry uznawane jest jako choroba sezonowa ze znacznym pogorszeniem w okresie jesienno zimowym. Osoby dotknięte tą chorobą muszą bardzo uważać na dodatkowe infekcje skóry jak grzybice, drożdżyce czy opryszczka. Ze względu na fakt uszkodzenia naskórka i nieprawidłowego płaszcza hydrolipidowego inne choroby skóry mogą w szybki i inwazyjny sposób zająć już chory obszar. Kogo najczęściej dotyczy ŁZS? Osoby w okresie dojrzewania, osoby przyjmujące leki immunosupresyjne, chorych na cukrzycę czy chorobę Parkinsona.
– łojotok przyczynia się również do rozwoju wszelkich grzybic skóry. Na skórze nieowłosionej najczęściej pojawia się grzybica strzygąca i drobnozarodnikowa. Ich obraz kliniczny to ogniska rumieniowo-obrzękowe z grudkami i krostami na obwodzie lub ogniska rumieniowo-złuszczające ze zróżnicowanym odczynem zapalnym. Często u mężczyzn jak i otyłych kobiet zmiany pojawiają się w pachwinach, ale występują również na plecach czy dekolcie. Skóra owłosiona głowy przy nadmiernym łojotoku tworzy wprost idealne warunki do rozmnażania się grzybów. W tym wypadku możemy wyróżnić grzybicę drobnozarodnikową, strzygącą, woszczynową. Grzybica woszczynowa jest jedną z trudniejszych chorób skóry głowy. Tworzące się żółte strupy, zawierające zarodniki grzybów w bardzo łatwy sposób nadkażają inne miejsca i przemieszczają się. Charakterystyczny zapach mysich nor jest mocno nieprzyjemny dla pacjenta i jego otoczenia, a po całkowitym wyleczeniu choroby często pozostają blizny w miejscu których nie rosną włosy.
– łupież łojotokowy, zauważony we wczesnym stadium i leczony nie jest groźną chorobą, ale może również być podłożem innych chorób skóry głowy. Objawia się na skórze głowy żółtymi płatami naskórka. Często przez nadmierny łojotok określany jest też jako mokry. W odróżnieniu od grzybicy woszczynowej nie wydziela on nieprzyjemnego zapachu, ale nieleczony może prowadzić do jej powstania bądź do ŁZS.
Nadmierny łojotok i co teraz?
Jeśli zmagasz się z łojotokiem kilka dni w miesiącu, nie masz się czego obawiać. Jest to naturalny proces naszego organizmu, który reaguje tak na wiele czynników np.: zmieniający się cykl miesiączkowy, źle dobrana pielęgnacja skóry, zjedzenie silnych alergenów jak: orzechy, chilli, banany czy czekolada. Każdy z nas ma „lepsze” i „gorsze” dni jeśli chodzi o wygląd skóry twarzy. Jeśli natomiast zauważysz łojotok utrzymujący się kilka do kilkunastu dni warto zasięgnąć porady specjalisty. Na co warto zwrócić uwagę w przypuszczeniach nadmiernego łojotoku skóry:
– na to co jesz – praca gruczołów łojowych jest uzależniona od ilości składników mineralnych w pokarmie. Zbyt duża ilość soli w codziennej diecie czy zbyt duża ilość tłuszczów nasyconych (przeważnie występujących w pokarmach przetworzonych) może przyczynić się do łojotoku. Spożywanie dużo słodyczy czy pikantnych potraw też nie wpływa pozytywnie na ilość produkowanego sebum. Wprowadź do diety większą ilość surowych warzyw i owoców, nie pij napojów gazowanych i zrezygnuj z czekolady, a zobaczysz znaczącą poprawę w wyglądzie Twojej cery.
– stresory – czyli sytuacje stresogenne, w których nasz organizm oprócz zwiększonego wydzielania kortyzolu i adrenaliny, produkuje również więcej potu i sebum. Dla każdego co innego jest sytuacją stresową jednakże warto zastanowić się czy to właśnie nie ona jest powodem naszego problemu ze skórą.
– stosowanie używek – i nie chodzi tutaj tylko o narkotyki, który jak każdy wie nie mają pozytywnego wpływu na organizm, a już na pewno nie na skórę, która jest największym organem naszego ciała. Zbyt duże ilości spożywanej kawy czy palonych papierosów mogą odwadniać, a co za tym idzie nasza skóra, aby się obronić produkuje więcej sebum, które zapobiega nadmiernej utracie wody z naskórka.
– źle dobrana pielęgnacja skóry – często w przypadku łojotoku młode osoby nadmiernie i usilnie próbują pozbyć się chociażby minimalnej ilości sebum ze skóry. I tak jak w poprzednim przykładzie skóra uruchamiając swoją funkcję ochronną zaczyna paradoksalnie wydzielać coraz więcej sebum, aby się obronić. Nieumiejętne stosowanie kwasów owocowych, kosmetyków z alkoholem etylowym czy zwykłego peelingu enzymatycznego może przyczynić się do znacznego pogorszenia wyglądu naszej cery.
Aby w prawidłowy i nieinwazyjny sposób walczyć z łojotokiem i chorobami pokrewnymi należy udać się do specjalisty, który po przeprowadzeniu pełnego wywiadu, badania wizualnego i palpacyjnego skóry, będzie w stanie postawić diagnozę i skutecznie nam pomóc.
